در کلاس درس هستید و معلم به سؤالهای دانشآموزان کلاس جواب میدهد تا آماده آزمون ِساعت بعد شوند، مدت زیادی است که منتظر معلم هستید تا به سؤال و دست شما که مدتهاست بالا گرفتهاید، توجه کند اما …؛
با دوستتان قراری گذاشتهاید و از ساعت قرار خیلی گذشته ولی هنوز خبری از دوست شما نیست. دیر وقت شده و والدینتان در خانه نگران شما هستند…
خشم، سردرگمی، ابهام و حتی احساس درماندگی و عجز در چنین شرایطی در ما ایجاد میشود. در برخورد با این احساسات چه میتوانید کنید؟ این سؤال جواب سادهای ندارد، اما با کمی تمرین میتوان به مهارت ابراز وجود در چنین شرایطی دست یافت.
ابراز وجود و جرأت ورزی مهارت مهمی است که در آموزش مهارتهای اجتماعی زیاد به آن اشاره میشود و به این معناست که بتوانید از حقوق خود یا دیگران با آرامش و حالتی مثبت دفاع کنید، بدون پرخاشگری یا بدون این که منفعلانه «اشتباه» خود را بپذیرید. افراد قاطع میتوانند بدون این که دیگران را ناراحت کنند یا ناراحت شوند، حرف خود را به گوش دیگران برسانند.
مهارت ابراز وجود به نوجوانان کمک می کند تا بدون بیاحترامی از حق خود دفاع کنند، نه به طرف مقابل حمله و پرخاش نمایند و نه احساس بد خود را قورت بدهند.
ابراز وجود و جرأت ورزی را این گونه تعریف میکنند: با صراحت، قاطعانه و با پافشاری حقوق خود را به رسمیت شناختن و دفاع از حقوق شخصی خود؛ یعنی در این مهارت توجه به بیان افکار، احساسات و باورها به روشهای مستقیم، صادقانه و مناسب است. کسانی که باجرأت و قاطع رفتار میکنند، همیشه به افکار، احساسات و باورهای دیگران و همچنین افکار خود احترام میگذارند.
از طرفی جرأت ورزی به توانایی بیان احساسات و خواستههای مناسب مربوط میشود و یکی از مهارتهای مهم شخصی و بینفردی است. قاطعیت در همه تعاملات ما با دیگران، چه در خانه و چه در مدرسه، میتواند به ما کمک کند تا بدون تضعیف حقوق خود یا دیگران، خود را به شکلی واضح، گشوده و معقول معرفی کنیم. قاطعیت به افراد کمک میکند در راستای منافع خود عمل کنند، بدون نگرانی بیمورد از خود دفاع کنند، احساسات صادقانه را به راحتی بیان کنند و حقوق شخصی خود را بدون انکار حقوق دیگران به زبان بیاورند. قاطعیت اغلب به عنوان نقطه تعادل بین رفتار منفعلانه و پرخاشگرانه دیده میشود.
استفادۀ ماهرانه از قاطعیت و ابراز وجود به نوجوان کمک مى کند که:
اساس رفتار پرخاشگرانه، برنده شدن است، ما بدون توجه به حقوق، نیازها، احساسات یا خواستههای دیگران، کاری را انجام میدهیم که به نفع خودمان است. وقتی پرخاشگر هستیم، قدرتی که استفاده میکنیم، خودخواهانه است. ممکن است شبیه افراد زورگو یا حتی قلدر برخورد کنیم. پس آن چه را میخواهیم به دست میآوریم، بدون این که درخواست کنیم.
اما قاطعیت به ما این امکان را میدهد که خواستهها و نیازهای خود را با اقتدار بیشتر بیان کنیم و در عین حال منصفانه و همدل باشیم. همچنین به ما کمک میکند تا اعتماد به نفس بیشتری داشته باشیم و حتی سلامت روان خود را بهبود ببخشیم. افرادی که قاطعانه صحبت میکنند به بقیه این پیام را میدهند که به خودشان ایمان دارند، نه خیلی ترسو هستند و نه خیلی زورگو. آنها میدانند که احساسات و عقایدشان مهم است، اعتماد به نفس دارند و تمایل دارند راحتتر دوست پیدا کنند. به نیازهای دیگران احترام میگذارند و همچنین دیگران به نیازهای آنها احترام میگذارند، در حل تعارضات و اختلاف نظرها بهتر عمل میکنند، احترام میگذارند و در ازای آن احترام میگیرند.
رفتار توأم با ابراز وجود و جرأت ورزی ویژگی های زیر را دارد:
خودابرازی، احترام به حقوق دیگران، صداقت، صراحت و قاطعیت، توجه به اصل برابری، توجه به مضامین پیام (احساسات، حقوق، واقعیتها، نقطه نظرها، خواستهها و محدودیتها)، توجه به لحن و طرز بیان (تماس چشمی، لحن صدا، حالات چهره و بدن، فاصله، زمان مناسب، گوش دادن به یکدیگر و توجه به حالات روحی).، مناسب برای شخص و موقعیت، مسئولیت اجتماعی، آموختنی و نه ذاتی بودن
ابراز وجود و جرات ورزی حد واسطی مناسب بین دو ناهنجاری اجتماعی ترسو بودن و پرخاشگری می باشد.
به طور طبیعی برخی افراد قاطعیت بیشتری دارند. اگر خلق و خوی شما بیشتر به رفتار تخاصمی و پرخاشگرانه گرایش دارد، بهتر است مهارتهای زیر را تمرین کنید. این مهارتها به پرورش مهارت قاطعیت در شما کمک میکند.
۱ احترام به حق خود و دیگران: به حقوق خود و دیگران به نحو شایسته ای احترام بگذارید. درک این که حق، احساس، فکر، نیاز و مطلوبیتهای خودتان به همان اندازه مهم است که حق، احساس، فکر، نیاز و مطلوبیتهای دیگران اهمیت دارد. یادتان باشید که شما نیز به اندازه دیگران مهم هستید. حقوق خود را بشناسید و از آنها محفاظت کنید. باور داشته باشید که همیشه شایسته رفتار محترمانه و باعزت هستید. نسبت به هر چیزی عذرخواهی نکنید.
۲ شناخت نیازها و خواستهها و درخواست آنها: منتظر کسی نمانید که بتواند نیاز شما را تشخیص دهد. برای بهره بردن از تمام پتانسیل خود، لازم است به خواستههای معقول خود پاسخ دهید. به دنبال راههایی باشید که رسیدن به خواستههایتان بدون صدمه زدن به دیگران باشد. مصرانه از خود یا دیگران بخواهید که نظر خود را توضیح دهند، احساسات خود را بیان کنید و درباره خود و درباره روابطی که با دیگران دارید، اطلاعات تازهای به دست آورید.
۳ گفتن افکار و احساس منفی خودتان به روش سالم و مثبت: شما میتوانید عصبانی شوید، اما همیشه احترام به دیگران را حفظ کنید. آنچه که به ذهنتان میرسد را بگویید، ولی طوری که به احساس دیگران احترام بگذارید و عواطف خودتان را کنترل کنید. با افرادی که به حقوق شما احترام نمیگذارند، مقابله کنید. عملِ شما از کلماتی که استفاده میکنید مهمتر است، به خصوص در محبت کردن به دیگران. پس سعی کنید افکار و اندیشه تان را عملی نشان دهید.
۴ درک کنید که افراد در قبال رفتار خودشان مسئول و پاسخگو هستند: این که افراد نسبت به قاطعیت شما چه واکنشی نشان میدهند (عصبانیت یا دلخوری)، شما مسئول نیستید. شما بایستی فقط خودتان را کنترل کنید. تا جایی که به حریم نیازهای دیگران وارد نشدهاید، حق دارید که خواستههای خودتان را مطرح کنید.
۵ نه گفتن را یاد بگیرید: حدود خود را بشناسید و بدانید چه چیزهایی باعث مزیت شما میشود. بدانید هر چیزی را نمیتوانید انجام دهید و هر پیشنهادی را نمیتوانید قبول کنید. حق خودتان را در نظر بگیرید و در راستای آن پیش بروید. راه حل مناسبی پیدا کنید و همیشه گزینه بردبرد را در نظر بگیرید.
۶ داشتن برگه ارزشیابی پیشرفت در ابراز وجود: کشتیها به دستگاهی مجهزند که سرعت و حرکت به سمت هدف را به طور روزانه یادداشت میکند. داشتن دفترچهای که در آن بتوانیم از پیشرفت خود در طی زمان آگاه شویم، بسیار مفید است. در این دفترچه هر روز درباره موقعیت های ابراز وجود خودتان بنویسید.
برگه ای برای خود آماده کنید و هر روز موقعیت های ابراز وجود و واکنش های خود به آن را یادداشت کنید:
موقعیتی که در آن قرار گرفتهام و اشخاص طرف مقابلم:
احساسات، افکار و برداشتی که در آن لحظه داشتم:
رفتاری که از خودم نشان دادم:
اظهارنظر نهایی خودم درباره مشکلات و پیشرفتم: