چرا آتش داغ است؟ گوشیهای هوشمند چگونه کار میکنند؟ ابرهای مصنوعی از چه چیزی ساخته شدهاند؟ به زبان ساده، کنجکاوی میل به دانستن بیشتر است و کنجکاو بودن فواید روانی، عاطفی، اجتماعی و سلامتی دارد. کنجکاوی همان چیزی است که ما را به یادگیری موضوعات جدید سوق میدهد، به همین دلیل در فرآیند آموزش ضروری است. اگر از نظر فکری کنجکاو هستید، کتاب میخوانید. یا اگر از نظر ادراکی کنجکاو هستید، ممکن است به جاهای مختلف سفر کنید و غذاهای مختلف را امتحان کنید، همه اینها نشانههای کنجکاوی است، نشانههای نیروی درونیِ یک ذهن گرسنه؛ همان چیزی که باعث میشود ما تمایل به یادگیری داشته باشیم.
در این مطلب قصد داریم درباره مهارت کنجکاوی در نوجوانان صحبت کنیم و چگونگی تقویت این مهارت مهم در دانش آموزان دوره اول متوسطه را بیان نماییم.
کسانی که در چنگال کنجکاوی اسیرند، درگیر یادگیری میشوند و در شغل و زندگی بهتر عمل میکنند. چرا که این قدرت در ایجاد انگیزه یادگیری برای زمینههایی از زندگی و کار است که برای یادگیرنده معنادار است. کنجکاوی نوجوانان را به سمت دانش، مهارتها، روابط و تجربیاتی که لازمه داشتن زندگی کامل و پربار است راهنمایی میکند و یکی از هشت راه برای موفقیت هر نوجوانی است. ذهن جستجوگر و سختکوشی در کنار هم به اندازه هوش، موفقیت را به همراه دارند. افرادی که درباره موضوعی کنجکاو هستند، آنچه را که یاد گرفتهاند برای مدت طولانیتری در خاطر نگه میدارند.
در دوران نوجوانی، بار دیگر به مرحله «چرا»های کودکی بازمیگردیم و تنها تفاوت آن با کودکی این است که اغلب در جستجوی پاسخی برای پرسشهای عمیقتر مربوط به انصاف، برابری و عدالت هستند. پرورش کنجکاوی در نوجوانی بسیار مهم است. چرا؟ زیرا رشد سریع مغز در دوران نوجوانی منجر به مزایای بالقوه بیشتر برای حافظه و یادگیری میشود. نوجوانان در حال توسعه ظرفیت تفکر انتقادی و استدلال متفکرانه هستند. نیروی اساسی بسیاری از این مهارتهای در حال رشد، جستجوگری است. پرورش این مهارتها باعث رشد سالم در جوانی و در نتیجه خانواده و جامعه قویتر میشود.
کنجکاوی میتواند باعث جستجوگری بیشتر شود. وقتی چیزی برايتان سؤال شد، به شكل يك پروژه به آن نگاه كنيد و براي پيدا كردن پاسخ وقت بگذاريد. اگر در مورد موضوعی چیزی ندانیم، نمیتوانیم در مورد آن کنجکاو باشیم، اما به محض اینکه کمی در مورد چیزی بدانیم، کنجکاوی ما افزایش مییابد. بنابراین خود را برای سؤالات بیشتر تشویق کنید! کسی باشید که سؤال میپرسد. با پرسیدن سؤال از خود، مغز خود را وادار میکنید تا در مورد راه حلهای ممکن برای یک مسئله یا موضوع فکر کند.
در این بخش قصد داریم تمرین هایی برای تقویت مهارت کنجکاوی ویژه نوجوانان را معرفی کنیم. این تمرین ها به آنها کمک می کند که این مهارت را در خود ایجاد یا تقویت نمایند.
۱ فرهنگها و جوامع مختلف را بررسی کنید؛ در سفرها از مکانهای جدید دیدن کنید. به شدت توصیه میشود که برای تجربه فرهنگهای جدید، دیدن مکانهای متنوع و ملاقات با افراد جدید در سفر تلاش کنید. تا جایی که میتوانید این کار را انجام دهید. بررسی کنید چگونه یک فرهنگ یا جامعه منحصر به فرد است و با دیگر فرهنگها متفاوت است؟ پیوندهای ژنتیکی یا عاطفی خود را با فرهنگهای دیگر بررسی کنید. سفر، یکی از دلایل اصلی ارضای حس کنجکاوی ماست و از طرفی خود باعث جستجوگری بیشتر نیز میشود.
۲ متواضع باشید: خود را به تواضع فکری تشویق کنید و محدودیتهای دانش خود را بپذیرید. هر چه بیشتر یاد بگیریم، کمتر متوجه میشویم که میدانیم. تواضع فکری به فرد اجازه میدهد ذهنش باز بماند و محدودیتهای خود را بشناسد. از بحث درباره موضوعات ناآشنا نترسید. از «نمیدانم» استفاده کنید و آن را با «بیایید بفهمیم!» ادامه دهید تا حال خوبی به شما بدهد. درباره معتبر بودن یا نبودن اطلاعات یافت شده فکر کنید و با دیگران حرف بزنید. اشکالی ندارد که همه پاسخها را ندانید.
۳ موسیقی مطالعه کنید: خود را به مطالعه موسیقی تشویق کنید. میدانید موسیقی چگونه بر مغز شما تأثیر میگذارد؟ همه ما بیشتر از سمت راست یا سمت چپ مغز خود استفاده میکنیم، اما افرادی که موسیقی مطالعه میکنند، از هر دو طرف مغز خود استفاده ميکنند. این باعث میشود آنها در تفکر جانبی بهتر عمل کنند، به این معنی که میتوانند مشکلات را از طریق یک رویکرد خلاقانه حل کنند. داشتن ذهن خلاق باعث میشود نسبت به دنیای اطراف کنجکاوتر شويد. پس این نکته را مدنظر قرار دهید.
۴ به علایق خود توجه كنيد: فراتر از نمره فکر کنید. همه ما علایق متفاوتی داریم و فقط زمانی مستعد یادگیری چیزهای جدید هستیم که به آنها علاقهمند باشیم. براي شركت در كلاسهاي متنوع بررسي کنید که چه چیزهایی را دوست داريد و چه چیزهایی را دوست نداريد، بدون تأثیر گرفتن از علاقه دوستان یا تبلیغات، بر حوزههایی تمرکز کنید که آنها را واقعاً ترجیح میدهيد. مسلما کنجکاوی کردن در حوزه علومی که موردعلاقه شما هستند دلپذیرتر خواهد بود پس از کنجکاوی در محدوده علاقه خود غافل نشوید.
۵ بگذارید ایدههایتان بررسی شوند: اشتباهاتتان را بپذیرید. بسیاری از محبوبترین محصولات و اکتشافات مهم جهان ناشی از ذهن کنجکاو است. چیزهای جدید را امتحان و از شانس استفاده کنید، حتی اگر نتیجه عالی نباشد. گاه این اشتباهات و تفکر بعد از آن است که به ما قدرت و فرصتی برای خودسازی میدهد. اشتباهات فرصت رشد به ما میدهد. نوجوانی سفری برای کشف است: این که چه کسی هستیم؟ در رابطه با همسالان، خانواده و جامعه چه نقشی داریم؟ پس برای رسیدن به پاسخ درست، بسیار ایده پرداز باشید.
۶ سؤالات با کیفیت و باز بپرسید: از خودتان سؤالات باز بپرسید، این سؤالات با «چرا»، «اگر میشد چه میشد» و «چگونه» یا «چیست» شروع میشود. با پرسیدن سؤالاتی که لزوماً پاسخ درست یا غلطی ندارند، کنجکاوی خود را برانگیزید. به خودتان اجازه دهید تا افکار و ایدههای خود را درباره راه حلهای مشکلات با دیگران مطرح کنید. آنها را منتشر کنید. از خودتان سؤال بپرسید: نظرم در مورد آن چیست؟ سؤالات با کیفیت، ابزار مهمی برای مهارت کنجکاویاند. گوگل در یافتن پاسخها عالی است اما شکل گیری سؤالات را تحریک نمیکند.
حس کنجکاوی منجر به شناخت بیشتر شما نسبت به مسائل گوناگون خواهد شد. فرد کنجکاو در جست و جوی چرایی تمام امور است و اگر پاسخ مناسب نیابد، دست از تلاش نخواهد کشید. پیشرفت علوم مختلف در گرو علم کنجکاوی است. در ورای اموری چون هنر، اکتشافات و دانش می توان رد پای کنجکاوی را مشاهده کرد. به طور حتم بدانید که اگر از این حس برخوردار نباشید، پیشرفتتان محدود است. به دنبال چرایی مسائل بودن اشتیاق و میل به دانستن را در افراد برمیانگیزاند و افق دید انسان را گسترش میدهد.
به این نکته توجه کنید که کنجکاوی ابعاد منفی نیز دارد. مواردی مانند سرک کشیدن در زندگی دیگران و گرفتن اطلاعات خوشایند یا ناخوشایند و صدمه زدن به آنها با سوء استفاده از آن اطلاعات نشانههای اصلی کنجکاوی منفی است. باید مراقب باشید که در لبه مرز کنجکاوی مثبت بمانید و درگیری مسائل منفی نشوید. به این نکته توجه کنید که کنجکاو بودن باید در مواردی باشد که به رشد شما کمک کند. اگر بیش از حد وارد محدوده شخصی زندگی افراد دیگر می شوید به طوری که خوشایند آنها نیست، این ویژگی فضولی تعبیر می شود و خوشایند دیگران نیست!