در این ویدئوی آموزشی به بررسی تست‌های سبک عراقی در درس چهارم علوم و فنون ادبی یازدهم خواهیم پرداخت. سبک عراقی در قرن هفتم، هشتم و نهم رواج داشت. شعر و نثر سبک عراقی با سبک خراسانی که پیش از این رواج داشت، تفاوت‌هایی دارد.
بررسی شعر سبک عراقی
شعر سبک عراقی را می‌توان در سه قلمرو، زبانی، ادبی و فکری بررسی کرد.
قلمرو زبانی شعر سبک عراقی
از منظر زبان شعر سبک عراقی تفاوت‌های نسبتا زیادی با سبک خراسانی دارد. برخی از مهمترین تفاوت‌ها عبارتند از:
1- چهارچوب زبان همچنان مانند فارسی قدیم یعنی زبان سبک خراسانی با کمی تغییرات است.
2- لغات فارسی اصیل و لغات کهن فارسی کم شده و جای آنها را لغات عربی گرفته است؛
3- “می” جای”همی” را گرفته است؛ “در” به جای “اندر” در حال جایگزینی می‌باشد. واژه‌هایی مانند “ایدون، ایدر، اَبا، اَبَر” بسیاراندک به‌کار می‌روند؛
4- استفاده از حرف نشانه “مر” در کنار مفعول جمله کم شده است.
5- اساسا مهمترین ویژگیهای زبانی سبک عراقی همین درهم آمیختگی مختصات نو و کهن است که گاهی در یک شعر کوتاه نیز در کنار هم دیده می‌شود.
قلمرو ادبی شعر سبک عراقی
برخی از ویژگیهای ادبی شعر سبک عراقی عبارتند از:
1- در شعر این دوره کاربرد غزل بیشتر شد و جایگاه “تخلص” در آن تثبیت گردیده است.
2- توجه به علوم ادبی از جمله “بیان” و “بدیع” افزایش یافته است؛
3- شعر این دوره از دربار خارج شده است؛ قصیده از رونق افتاد و غزل عارفانه و عاشقانه رواج می‌یابد.
قلمرو فکری شعر سبک عراقی
برخی از ویژگیهای فکری شعر سبک عراقی به شرح زیر می‌باشد:
1- فکر نیز در این دوره با تأثیرپذیری از مسایل سیاسی و اجتماعی دستخوش تغییر شده است؛ به طور مثال در دوره خراسانی، معشوق شاعر، زمینی و دست‌یافتنی بود؛ ولی در شعر این دوره، این مقام متعالی می‌گردد تا آنجاکه گاه با معبود یکی می‌شود.
3- بعد از حمله مغول و خدشه‌دار شدن غرور و احساسات ملی ایرانیان، نیاز داشتن به سخنان آرام‌بخش و توجه به امور اخروی بیشتر می‌شود و همچنین باعث رواج بیشتر تصوف می‌گردد.
3- پرهیز از زهد ریایی، توجه به صفا وپالایش درون، برتری عشق برعقل وامثال آنها…
در شعر سبک خراسانی وصال و در شعر سبک عراقی فراق مورد توجه است.
بررسی نثر سبک عراقی
نثر سبک عراقی را می‌توان در سه قلمرو، زبانی، ادبی و فکری بررسی کرد.
قلمرو زبانی نثر سبک عراقی
از منظر زبان نثر سبک عراقی ویژگیهای مهمی دارد که عبارتند از:
1- نثر فنی به تدریج در قرن هفتم ضعیف می‌شود و در قرن هشتم با سیطره تیموریان بر ایران از میان می‌رود، تا آنجا که نثر ساده در اکثر کتاب‌های این دوره جای نثر فنی را می‌گیرد.
2- تاریخ نویسی در این دوره به اسلوب ساده رواج می‌یابد، هر چند نمونه‌هایی با نثر پیچیده نیز در میان تاریخ‌های این دوره یافت می‌شود.
3- از دیگر ویژگیهای نثر این دوره داخل شدن لغات قبایل مختلف ترک و مغول به زبان فارسی است که در دوره تیمور سرعت رشد آن بیشتر شد؛
4- به وجود آمدن سستی و ضعف در ساخت دستوری جمالت نثر از ویژگیهای دیگر این دوره است.
قلمرو ادبی نثر سبک عراقی
برخی از ویژگیهای ادبی نثر سبک عراقی عبارتند از:
1- بعد از سقوط بغداد به دست هلاکو، زبان عربی در تمام ممالک اسالمی و حتی در میان خود اعراب دچار انحطاط شد.در زبان فارسی نیز از سیطره و نفوذ زبان عربی کاسته شد و هر چند فراگیری زبان عربی به سبک قدیم مرسوم بود، ادبای بزرگ،دیگر آثار خود را به عربی نمی‌نوشتند.
2- در اندیشه ادیبان این دوره، صنایع ادبی جای تعمق و تفکر را گرفت. اما چون استعدادهای بزرگی در این عرصه ندرخشیدند، بیشتر به ظاهرسازی و به صنایعی مثل معماپردازی، سرودن اشعار ذوقافیتین و از این قبیل روی آوردند.
قلمرو فکری نثر سبک عراقی
برخی از ویژگیهای فکری نثر سبک عراقی به شرح زیر می‌باشد:
1- با توجه به کشتن یا متواری ساختن فضلا و نابودی کتابخانه‌ها، از صحت و اتقان مطالب کاسته شد و ضعف و انحطاط فکری این دوره را فرا گرفت.
2- به دلیل نبودن استادان بزرگ و از بین رفتن حوزه‌های علمی، تحقیق در بین علما و ادیبان سستی یافت.
3- مدعیان عرفان هم که به اقتضای زمانه با مغولان کنارآمده بودند، اصالت خود را از دست دادند و به درسی کردن عرفان و شرح اصطلاحات و پیچیده جلوه دادن مفاهیم آن پرداختند؛ ناگزیردر این دوره،کتاب عرفانی معتبری نوشته نشد.
در نثر سبک عراقی صنایع ادبی جای تعمق و تفکر را گرفت.
تست سبک عراقی
در این بخش چند تست از سبک عراقی درس چهارم علوم و فنون ادبی یازدهم برای شما مطرح می‌شود. برای مشاهده پاسخ تشریحی و کامل تست‌ها کافیست ویدئو آموزشی را مشاهده نمایید:
1- قدیمی ترین کتاب نوشته شده درباره تیمور کدام است؟
1) ظفرنامه شامی
2) بابرنامه
3) انوار سهیلی
4) محاکمه اللغتین
پاسخ: گزینه 1 پاسخ صحیح است. زیرا موضوع کتاب ظفرنامه شامی دقیقاً درباره تیمور، فتوحاتش و کشور گشایی های او می باشد. برای پاسخ به این گونه تست ها باید به متن درس تسلط داشته باشید.
2- کدام یک از ویژگی های سبک عراقی نمی باشد؟
1) تثبیت جایگاه تغرل در انتهای غزل
2) توجه به علوم ادبی از جمله بدیع و بیان
3) متعالی شدن مقام معشوق و یکی شدن مقام آن با معبود
4) خارج شدن شعر از دربار و از رونق افتادن قصیده
پاسخ: گزینه 3 پاسخ صحیح است. نکته مهم این تست شناخت ویژگی های ادبی می باشد. هر 4 گزینه به ویژگی های سبک عراقی اشاره دارد. اما در گزینه 3 به ویژگی فکری این سبک اشاره می کند. برای پاسخ به این گونه تست ها باید داوطلبان دقت بالایی داشته باشند. در سه گزینه اول تشبیه فشرده بلیغ است، ولی در گزینه 4 ادات (چون) و مشبه و مشبهٌ به آمده است و پاسخ گزینه 4 می باشد.
3- در کدام گزینه به یکی از ویژگی های زبانی سبک عراقی اشاره نشده است؟
1) لغات فارسی اصیل قدیم کم کم جای خود را به لغات عربی می دهند.
2) “می” اندک اندک جای “همی” را گرفته است.
3) به کارگیری حرف اشاره “مر” در کنار مفعول کم شده است.
4) “اندر” به جای “در” حال جایگزین شدن است.
پاسخ: گزینه 3 پاسخ صحیح است. گزینه 1، 2 و 3 از ویژگی های زبانی سبک عراقی است. اما در گزینه 4 یک ویژگی زبانی سبک عراقی به صورت وارونه بیان شده است. در سبک عراقی در جایگزین اندر شده است پس گزینه 4 صحیح می باشد.
3- در کدام گزینه ویژگی فکری سبک عراقی وجود دارد؟
1) نرگس چون دلبری است سرش همه چشم/ سرو چو معشوقه ای است تنش همه قد
2) ابـر آذاری بـر آمـد از کنـار کوهسـار / بـاد فروردین بجنبـد از میان مرغـزار
3) یـک پرتـو اندیشه غم مـی خواهم / تــا زینــت خـانه خیــالم باشـــد
4) آن قطره باران بین از ابر چکیده / گشته سر هر برگ گل از قطـره گهربار
پاسخ: گزینه 3 صحیح می باشد. در گزینه یک به توصیف نرگس می پردازد، و ویژگی فکری از سبک عراقی بیان نمی شود. در گزینه دو به توصیف طبیعت اشاره می کند. در گزینه سه شاعر به ستایش و توصیف غم می پردازد.که این غم و درون گرایی از ویژگی های سبک عراقی می باشد. در گزینه چهار به توصیف باران و طبیعت اشاره دارد. و ویژگی خاصی از سبک عراقی در آن وجود ندارد. ولی بیشتر شبیه سبک خراسانی است. بنابراین پاسخ صحیح این سوال گزینه 3 می باشد.
برای مشاهده نمونه تست‌های بیشتر با پاسخ تشریحی از درس چهارم علوم و فنون ادبی با موضوع شعر و نثر سبک عراقی می‌توانید ویدئوی آموزشی این جلسه را مشاهده نمایید.
سوالات متداول
قصیده از رونق افتاد اما غزل رواج زیادی یافت و در اوج شکوفایی قرار گرفت.
در قرن هفتم نثر فنی به تدریج از رونق افتاد و در قرن هشتم با سیطره تیموریان به طور کامل از بین رفت و جایگاه خود را به نثر ساده داد.
