استعاره (درس نهم علوم و فنون ادبی یازدهم)

گاهی مجاز بر بنیاد شباهت استوار است و علاقه پیوند بین معنای نهاده و نانهاده علاقه مشابهت است؛ این نوع مجاز را، استعاره می‌گویند. استعاره، یعنی عاریت و وام گرفتن. در اصطلاح ادبی، استعاره، کاربرد واژه ای به جای واژه ای دیگر به دلیل شباهت در ویژگی یا صفتی مشترک است. به عبارت دیگر، اگر یکی از دو طرف تشبیه (مشبّه یا مشبّهٌ به) را برگزینیم و طرف دیگر تشبیه را قصد کنیم، استعاره پدید آمده است؛ به عنوان مثال به این شعر فرخی سیستانی توجه نمایید:

با کاروان حلهّ برفتم ز سیستان

با حلّه تنیده ز دل بافته ز جان

حلّه نخست به معنی جامه حریر است و منظور از حلّه دوم که در معنای نانهاده به قرینه از جان و دل ساخته شده، شعر می‌باشد. در اینجا شعر را از لحاظ لطافت به جامه حریر تشبیه کرده است. یکی از ارکان تشبیه که شعر ( مشبه) می‌باشد در مصراع دوم وجود ندارد.

برای ساده‌تر شدن سخن، روند رسیدن از تشبیه و ارکان چهارگانه آن به استعاره را می‌توان چنین ترسیم کرد:

تشبیه گسترده: 1-مشبّه 2-ادات تشبیه 3-وجه شبه 4-مشبّهٌ به

تشبیه فشرده: 1-مشبّه 2-مشبّهٌ به

استعاره: مشبّهٌ به یا مشبّه

با تبدیل چهار رکن (تشبیه گسترده) به دو رکن (تشبیه فشرده) و باز تبدیل دو رکن به یک رکن (استعاره)، زیبایی سخن بیشتر می‌شود و کلام رساتر و هنری‌تر می‌گردد.